Honden zijn meesters in communicatie. Als we goed opletten ontvangen we een schat aan informatie. Die communicatie is er niet voor niets, honden houden er namelijk van om in balans te zijn. Dreigt dit te verdwijnen, dan zien we communicatie en gedrag dat bedoeld is om de balans te herstellen. Hoe minder energie er verloren gaat, des te meer is er over voor overleven, jacht en voortplanting. Een hond zal dus altijd proberen evenwicht te bewaren waar hij kan!

Het doel van communicatie bij honden is altijd
het terugbrengen van balans…

Wanneer die communicatie in het verleden heeft gefaald,
verliest een hond de vaardigheden om dit goed uit te voeren (probleemgedrag).

Dat evenwicht waar de hond naar op zoek is, kan worden verstoord door iets van de hond zelf (bijvoorbeeld pijn), door gedrag van een ander dier (bijvoorbeeld een mens) of door een andere invloed van de omgeving (bijvoorbeeld een object of geluid).

De communicatie van honden gaat als het ware als de sporten van een ladder. Steeds stijgt de spanning een beetje en komt hij hoger op de stressladder, totdat de hond geen optie meer heeft en de situatie escaleert. Wat zijn deze stappen?

1. Overspronggedrag

De hond komt in een intern conflict, en de energie die dit opwekt (ik vind het spannend maar wil er eigenlijk ook wel naartoe), moet er ergens uit. Vaak zien we de hond quasi-nonchalant in een graspol happen, ineens op een bil gaan zitten om zich te krabben. Bij puppy’s zien we dit soort gedragingen vaak, omdat zij bezig zijn de wereld te verkennen maar tegelijkertijd deze nieuwe situaties best spannend vinden.

Wat te doen?

Herstelt de hond na het gedrag, dan is er niks aan de hand.  Komt het steeds in dezelfde situaties voor? Dan vraagt dat aandacht. Gaat hij vervolgens een stapje verder in zijn signalen, dan kan je hem helpen door te observeren wat hem van zijn stuk brengt, en daar afstand van te nemen.

Spontaan ‘jeuk’…

Soms wordt er zelfs aan een poot geknaagd.

2. Kalmerende signalen

Deze signalen zijn al in 1996 gepubliceerd in het gelijknamige boek van Noorse gedragsspecialist Turid Rugaas, en zijn een bewuste communicatie van de hond naar zichzelf en zijn omgeving als de stress begint te stijgen. Als je heel dicht bij een hond bent en hij laat kalmerende signalen zien, dan kan je er redelijkerwijs vanuit gaan dat het (ook) iets met jou te maken heeft. De meest voorkomende signalen zijn:

  • Gapen
  • Tongelen
  • Wegkijken, hoofd wegdraaien, lichaam wegdraaien
  • Knipperen met de ogen
  • Vertragen
  • Voorpootje optillen
Wat te doen?

Als de signalen steeds frequenter, intenser of gevarieerder worden, is het zaak de hond een pauze te geven van wat er aan het gebeuren is. Dat kan afstand zijn, of letterlijk een pauze. Dit is afhankelijk van de oorzaak van de stress. We willen in ieder geval zo veel mogelijk voorkomen dat de hond naar de volgende fase gaat, de stresssignalen.

Leestip: “Kalmerende Signalen” van Turid Rugaas
Leer de signalen steeds beter herkennen en erop inspelen.

Tongelen

Ze zijn soms heel subtiel, maar er zijn altijd signalen.

3. Stresssignalen

Hebben de kalmerende signalen niet gewerkt, dan zal de stress verder opbouwen in het lichaam en zal de hond (naast kalmerende signalen) gedrag laten zien wat onbewust – veroorzaakt door die oplopende stress – wordt ingezet. In deze fase zien we wat stresshormoon met het lichaam doet, en zien we duidelijk dat de hond vermoeider wordt.

  • Vergrote pupillen
  • Hijgen
  • Onrustig bewegen
  • Zweten, zowel tong als kussentjes van de poten
  • Borstelen
  • Uitschudden

Het brein waarmee de hond actief nadenkt (cortex) wordt langzaam uitgezet naarmate de stress stijgt, totdat het niet meer werkt.
De hond zal alleen nog uit een soort reflex (reptielenbrein) reageren.

Wat te doen?

Haal de hond uit de situatie als je meerdere stresssignalen ziet, voordat het stressniveau verder stijgt en het gedrag escaleert. De hond heeft nu op verschillende (bewust en onbewust) manieren laten zien dat het stressniveau aan het stijgen is. Dit is de veiligste manier om te voorkomen dat de hond in de volgende fase terecht komt. Soms is het genoeg om de hond 10-15 minuten pauze te geven, maar de weerbaarheid van de hond is nu drastisch verminderd en meestal is het beter om de hond mee naar huis te nemen om uit te rusten.

Stress en vermoeidheid

Spanning is ontzettend vermoeiend!

4. Focus en verlies van signalen

Wanneer de hond niet anders meer kan dan voorbereiden op een leven-of-doodsituatie, zal hij stoppen met kalmerende signalen te tonen. De hond verstart, de mond gaat dicht en de lippen gespannen en strak. Deze situatie is de laatste kans om te stoppen met wat we aan het doen zijn, maar eigenlijk zijn we al veel te ver gegaan.

Wat te doen?

Stop meteen en geef de hond een paar dagen rust. Bedenk hoe het zo ver heeft kunnen komen, duik de boeken in, kijk filmpjes op internet om de signalen beter op te kunnen merken. Doe nog een bijscholing over gedrag of laat je adviseren door een gedragsdeskundige. 

Focus…

Nog een laatste kans om afstand te nemen!

Belangrijk! Wees je ervan bewust dat niet alleen de huidige situatie bijdraagt aan het gedrag, ook vroegere ervaringen (herinneringen) of spanning van de dagen ervoor zorgen voor verhoogde stress. Helaas maakt dat niks uit voor wat je moet doen, stoppen dus!

5. Klaarmaken voor overleven

In deze fase zal de hond gaan grommen, tanden laten zien, waarschuwend blaffen, proberen te vluchten. Als dit niet werkt, zal hij misschien nog een laatste poging doen om het zonder vechten op te lossen, namelijk gek doen. Honden die rollen, die als een malle springen of rennen, zich los proberen te wurmen. Denk maar eens aan een loslopende hond die met een vangstok gevangen wordt!

De stresshormonen in het lichaam van de hond vertellen hem dat zijn leven in gevaar is (ook als dat eigenlijk niet zo is), en zal hij zijn leven moeten redden met de strategie die het beste werkt. Welke strategie hij (onbewust) kiest heeft onder andere te maken met ervaring van de hond, de vorm van de dreiging, en genetische aanleg. De laatste van de strategieën is uitvallen en vechten. Het spreekt voor zich dat dit een absoluut ongewenste situatie is en ontzettend traumatisch voor de hond. Zijn nadenk-brein is in deze fase volledig uit en hij heeft geen bewuste keuze meer.

Wat te doen?

Hopelijk is het niet nodig om naar de spoedeisende hulp te gaan. Als je onverhoopt toch in deze situatie terecht bent gekomen, kan je niet anders dan bij jezelf te rade gaan waar je de signalen gemist hebt. Waar heb je hulp nodig? Neem contact op met een gedragsdeskundige als je het niet weet of de hond vaker soortgelijk gedrag heeft vertoond.

Wanneer honden erg gestresst zijn staat hun ‘denkbrein’ uit.
Daarom kun je niet bestraffen of belonen, want er gaat geen denkproces aan het gedrag vooraf.

Uitvallen

Een hond valt pas uit als alle andere signalen
(in het verleden of nu) niet gewerkt hebben.

Nog even over stress…

Besef dat de acute stress (adrenaline) binnen 10-15 minuten uit het lichaam verdwenen is, maar wordt vervangen door een ander stresshormoon, namelijk cortisol. Cortisol zorgt onder andere ervoor dat het dier nog een tijdje alert blijft, immers kan het gevaar nog in de buurt zijn. Aangezien cortisol veel langer erover doet om af te breken kan het opstapelen, en zo de spreekwoordelijke stressemmer doen overlopen op een moment dat er eigenlijk niet zo heel veel aan de hand lijkt te zijn. Dit verklaart ook waarom een hond in een soortgelijke situatie de ene keer wél en de andere keer niet uitvalt.

Stress van een drukke activiteit zoals sport of spelen resulteert in dezelfde hormonen in het lichaam, en bouwt dus net zo (in dezelfde stressemmer) op als negatieve stressmomenten…

Stresslijnen in het gezicht

Niet altijd makkelijk te zien, maar teken van oververmoeidheid.